Ο Μαρξ, γεννήθηκε νωρίς

Βιβλιοπαρουσίαση.

ΤΟΥ ΕΥΘΥΜΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Γιώργος Ρούσης, Ο Μαρξ γεννήθηκε νωρίς. Η ετεροχρονισμένη επικαιρότητα της κομμουνιστικής χειραφέτησης. Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2008, σελ.357.

Το βιβλίο του Γ. Ρούση, καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, είναι αφιερωμένο «στη νέα γενιά των 700 ευρώ» και αποτελεί συνέχεια των αναζητήσεων του συγγραφέα που είχαν αρχίσει με το βιβλίο του που είχε τον τίτλο «Ο λόγος στην ουτοπία» και είχε κυκλοφορήσει το 1995, από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Στο επίκεντρο των αναζητήσεων και των προβληματισμών του Γ. Ρούση βρίσκονται ζητήματα που σχετίζονται με την αποξένωση και την ενσωμάτωση της εργατικής τάξης στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Οπως παρατηρεί ο ίδιος «δυστυχώς παρά τις επίμονες προσπάθειες τις οποίες ορισμένοι μαρξιστές ερευνητές καταβάλαμε, έτσι ώστε τέτοιου περιεχομένου έρευνες να ενταχθούν σε μια συλλογική και οργανωμένη συνεύρεση της επαναστατικής πολιτικής με τη θεωρητική αναζήτηση, αυτό δεν έγινε κατορθωτό μέχρι σήμερα, όπως δεν έγινε κατορθωτό να ανοίξουν επιτέλους με τον ίδιο τρόπο τα ζητήματα του «υπαρκτου σοσιαλισμού».
Στο εισαγωγικό σημείωμα ο συγγραφέας δηλώνει την πεποίθησή του οτι «ενενήντα χρόνια μετά τη μεγάλη Οχτωβριανή επανάσταση και σχεδόν εικοσι κιόλα χρόνια μεά την καπιταλιστική παλινόρθωση στις χώρες του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού», σε μια εποχή που που ο καπιταλισμός φαντάζει μια ανίκητη αιώνια αλήθεια και το κομμουνιστικό όραμα μια για πάντα χαμένη υπόθεση», οτι συνεχίζει να ανήκει σε αυτούς που επιμένουν κομμουνιστικά και υπερασπίζονται την επικαιρότητα της κομμουνιστικής χειραφέτησης. Οπως δηλώνει στη συνέχεια θεωρεί οτι «ήλθε η ώρα η υπο ανασυγκρότηση κομμουνιστική Αριστερά, πέρα απο την όποια αντίσταση προβάλλει για την υπεράσπιση των κεκτημένων, να περάσει σε μια συνολική ριζοσπαστική εναλλακτική πρόταση».
Με τη μελέτη του αυτή ο συγγραφέας επιδιώκει, όπως λέει ο ίδιος, 1. Να αποδείξει οτι η κομμουνιστική προοπτική , έτσι όπως την οραματίστηκαν οι κλασσικοί του Μαρξισμού, δηλαδή η προοπτική της χειραφέτησης της κοινωνικής ατομικότητας , παρά τις δυσκολίες της , αποτελεί σήμερα την μοναδική εφικτή λύση απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα. 2 Να αναδείξει την αντίφαση που προκύπτει απο το γεγονός οτι, ενώ στις σύγχρονες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες υπάρχουν οι υλικές προϋποθέσεις για να ξεμπερδεύει η κοινωνία με την προιστορία της και την καπιταλιστική βαρβαρότητα και να κάνει το άλμα στους ουρανούς της χειραφέτησης εκείνοι που καλούνται να απαιτήσουν και να υλοποιήσουν αυτό το επαναστατικό άλμα – το εν δυνάμει επαναστατικό υποκείμενο- για την ώρα δεν το έχουν πράξει και τούτο χάρη στην ενσωμάτωσή τους». Τέλος η μελέτη σκοπεύει 3. Να διερευνήσει αν οι υποκειμενικές δυνάμεις, οι αναγκαίες για την πραγματοποίηση του κομμουνιστικού μετασχηματισμού, είναι πιθανόν να αφυπνιστούν μέσα απο τις αντιθέσεις του σύγχρονου καπιταλισμού, στο βαθμό που το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, στην παρούσα φάση του, είναι υποχρεωμένο, για να συνεχίσει να υπάρχει, να άρει τους υλικούς αλλά και ορισμένους ιδεολογικούς όρους, που μέχρι σήμερα αποτελούσαν τη βάση της ενσωμάτωσης ».
Η μελέτη αποτελείται απο έξι κεφάλαια. Το πρώτο (σς.35-52) έχει τίτλο «Το ξεχασμένο περιεχόμενο της κομμουνιστικής χειραφέτησης», το οποίο κατα τον συγραφέα, «όσο περισσότερο αντικειμενικά εφικτό καθίσταται τόσο σπανίζουν οι αναφορές σε αυτό. Συχνά παραχαράσσεται εκ μέρους της αστικής και ρεφορμιστικής ιδεολογίας καθώς και με την ταύτισή του στην κοινή συνείδηση με τον «υπαρκτό σοσιαλισμό».
Το δεύτερο κεφάλαιο (σς.53-96) με τον τίτλο «Οι κλασσικοί για τις υλικές προϋποθέσεις της χειραφέτησης», ο συγγραφέας παρουσιάζει αναλυτικά τις θέσεις των κλασσικών του μαρξισμού σχετικά με τις υλικές προυποθέσεις του κομμουνισμού.
Το τρίτο κεφάλαιο (σς.97-192) έχει τον τίτλο «Η ετεροχρονισμένη επικαιρότητα του κομμουνισμού» και αναπτύσσει τη θέση οτι «ούτε στον 19ο αιώνα ούτε στη Ρωσία του 1917, αλλά στις σύγχρονες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, έχουν εκπληρωθεί οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για την εδραίωση της ανώτερης φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας, δηλαδή για την αναγωγή σε κυρίαρχη της ελεύθερης δραστηριότητας ως αυτοσκοπό».
Στο τέταρτο κεφάλαιο (σ.193-222) με τίτλο «Η προλεταριακή επανάσταση ως κατεξοχήν αναίρεση του οικονομικού ντετερμινισμού», υπενθυμίζεται ο ρόλος του υποκειμενικού παράγοντα, δηλαδή του προλεταριάτου, για την ανατροπή του καπιταλισμού, αφού μόνες τους οι αντικειμενικές – υλικές συνθήκες δεν μπορούν να οδηγήσουν στην κατάρευση του καπιταλισμού και στο πέρασμα στην κομμουνιστική κοινωνία.
Στο πέμπτο κεφάλαιο (σς.223-281) ,που έχει τον τίτλο «Η δυναμική της ενσωμάτωσης του υποκειμενικού παράγοντα», αναπτύσσονται σκέψεις για την κυριαρχία της αστικής ιδεολογίας και την υποτίμηση της δυναμικής της συναινετικής ενσωμάτωσης της εργατικής τάξης ,απο τους κλασσικούς .
Τέλος στο έκτο κεφάλαιο (σς.305-332) με τίτλο «Πιθανότητες αφύπνισης του ναρκωμένου γίγαντα», εξετάζεται το κατά πόσο στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες τα μέτρα που παίρνει το κεφάλαιο για να αντιμετωπίσει τη δομική του κρίσης, είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην αναστροφή της τάσης ενσωμάτωσης που επικρατεί μέχρι σήμερα.
Η αίσθηση που αποκομίζει ο προσεκτικός αναγνώστης απο την ανάγνωστη του βιβλίου είναι οτι ο συγγραφέας εννοεί όσα γράφει, έχει εντρυφήσει στα θέματα που παρουσιάζει και προσφέρει πλούσιο υλικό και πολύτιμες παραπομπές για παραπέρα αναζήτηση και ιδεολογικό ξεκαθάρισμα. Το βιβλίο μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τους νεώτερους γιατί επιχειρεί ένα ενδιαφέρον ταξίδι μέσα στα κείμενα των κλασσικών του Μαρξισμού, παλαιότερων και νεώτερων που επικαλείται και αξιοποιεί ο συγγραφέας για την υποστήριξη των θέσεων του. Πρόκειται για ένα χρήσιμο, καλογραμμένο βιβλίο που παρουσιάζει μιαν ενδιαφέρουσα και επίκαιρη προβληματική, που δυστυχώς ελάχιστα απασχολεί τον φτωχό διάλογο σχετικών θεμάτων στη χώρα μας. Πάντως η αίσθηση που αποκομίζει ο εξοικειωμένος αναγνώστης απο το βιβλίο είναι οτι ο κ Ρούσσης ενώ εκθέτει με σαφήνεια και πλήρότητα τα βασικά σημεία του θέματός του όταν φτάνει στο «δια ταύτα», στο τελευταίο κεφάλαιο που θάπρεπε νάναι το πιό ενδιαφέρον και χρήσιμο, περιορίζεται σε κάποιους υπαινιγμούς για τις πιθανότητες και δυνατότητες ανατροπής και υπέρβασης των συνθηκών που κρατάνε ενσωματωμένο τον κόσμο που θάπρεπε να ξυπνήσει απο τον καταναλωτικό λήθαργο της ενσωμάτωσης και να πάρει τον δρόμο της χειραφέτησης και απελευθέρωσης. Δεν μας πείθει ούτε για τους τρόπους ούτε για τις δυνατότητες του συλλογικού «επαναστατικού υποκειμένου» να ξεφύγει απο την καπιταλιστική βαρβαρότητα .
Το βιβλίο που διαβάζεται πολύ ευχάριστα και είναι γραμμένο με σαφήνεια και καθαρότητα προσφέρει πλούσια και πλουραλιστική βιβλιογραφία και παρακινεί τον αναγνώστη να σκεφτεί και να προβληματιστεί για σημαντικά θέματα θεωρίας και πράξης που θάπρεπε να βρίσκονται στο επίκεντρο της ιδεολογικής συζήτησης και αντιπαράθεσης όσων πιστεύουν ότι το εννοιολογικό ξεκαθάρισμα και ο θεωρητικός προβληματισμός σε τέτοια ζητήματα είναι απαραίτητος για τους δρόμους που θάπρεπε να πορευτεί η Αριστερά του 21ου αιώνα.

* Ο Ευθύμης Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.